T.C.P.A. Consultancy*

Mail Us

info@tcpaconsultancy.com

Call Us

(0031) -(0)651266876

[In Papiamento] Pa mi hende nan

Na prome lugar mi tin cu splica cu loke cu mi kiermen cu “mi hende nan” en principio kiermen tur hende aki na mundo, pero cu entre otro e advies politico nan cu mi lo bai duna den e blog aki, mi lo focus principalmente na e isla benedenwinds nan, y en particular e isla Hulandes-Caribeñse, yama Aruba. 

Loque segundamente mi kier splica ta cu toch hopi biaha mi ta haña e pregunta si mi lo kier bai biba bek na Aruba? Y cada bes mi tin cu contesta, no, pa hasi kiko eynan? No solamente businesswise akinan tin hopi mas opportunidad pa crea impacto mundial, pero e motibo mas grandi cu mi tur ora ta bisa ta cu ta ami ta esun cu tin cu bai adapta su mes bek n’e island life y mi no kier deal cu e frustracion y iritacion cu esey lo rekeri pa adapta bek. 

E cos ta cu eigenlijk mas cu mi no kier deal cu e frustracion ta cu ami no kier adapta mi mes na e island life paso di berdad mi lo kier mira mi isla bai mucho mas dilanti cu mi sa cu e tin tur e potential di por alcansa, pero vooral e boomers y gen x’ers, pero surprisingly tambe gran parti di e millennials nan tambe ta (basta) conservatief den pensamento (ainda) cu ta pon’e cu e kosten-baten analyse ta negatief awor pa mi bai purba activamente. Cu Gen Z’ers ‘Rubiano mi no por bisa ainda cu seguridad con nan generation por en general ta, y pa Gen Alpha’s ta demasiado trempan pa even purba genera un opinion over di con nan por en general ta pensa y actua (y vota) den sociedad.  

Tin hopi cos cu Aruba por siña di Hulanda pero di otro banda tin ainda hopi cos cu Hulanda tambe por siña di Aruba. Awor pa haña e synergia ey cu Hulanda, ta rekeri cu Aruba su pueblo cuminsa tuma su mes hopi mas serio como un pueblo independiente den e reino soberano Hulandes. 

T’e awor e manera mas liher pa wak con serio un pueblo ta tuma su mes ta pa mira con su parlamento (si nan uberhaupt tin) y su gobierno ta funciona. Pesey ami ta fuertemente kere den e systema monarchico constitutional, pero over di e tema ey mi a scirbi un blog caba pues esun nan cu kier lesa mas over di esey por click riba e link aki pa por bai dibiaha na e blog ey. 

Ami no lo ni pensa pa bai biba na Aruba sin cu mi ta sinti cu e pueblo di Aruba kier drecha su mes y forza partido nan no solamente ejecuta nan idea nan, pero tambe pa apunta politico nan cu unabes nan drenta gobierno nan tambe ejecuta e idea nan cu nan a campaña cu nan. No solamente logra pa incorpora e idea nan den e regeerakkoord pero goberna y ejecuta nan cu integridad intacto.

Pa djies duna boso un idea di e punto nan cu ami ta kere cu mester wordo implementa na Aruba, pero unda cu mi ta kere e political willpower na Aruba no tey (ainda) pa por hasi nan ta:

  1. Crea 13x asiento nobo den parlamento, pues crea un parlamento cu total 34 asiento. Pa asina entre otro, 18 enves di 11 parlamentario mester pa forma un gobierno y crea ley nan, of 23 si mester 2/3 pa por ejempel cambia constitution. Tambe e cambio aki ta hasi cu mas bario por tin representation den parlamento y hasi e distancia entre pueblo cu parlamento mas chikito, algo vooral importante den un nation cu tambe ta experenciando expansion y evolution di su poblacion.  
  1. Institutionaliza e creacion di staats-secretarissen y pon’e cu cada ministerio tin cu traha cu at least 1 minister y en principio at least 1 secretario di estado cu nan mesun portfolio. Pero cada cabinete nobo cu sinta lo tin e prerogativo pa bin cu nan exception nan y/of splica e cambio nan cu nan kier den nan regeerakkoord.
  1. Institutionaliza e creacion di un Ministerio di Asunto nan di Exterior cu un Minister di Estado na cabes, y duna e minister aki entre otro e portfolio pa cabeza e delegation cu ta biaha hunto cu e representante (nan) di e kroon y gabinete Hulandes durante di e staatsbezoeken y/of zakenreizen. E doel di e biah’e nan aki ta pa yuda compania nan Arubano sera contacto cu otro compania y/of organization nan den exterior unda cu por sera partnership pa exporta producto y servicio nan Arubano. Parti di e portfolio di e minister aki tambe mester ta pues stimula exportation di producto y servicio nan Arubano.
  1. Inspira door di Javier Milei, president di Argentina: crea un Ministerio di Capital Humano y onderbreng onder andere e ministerio di Salubridad y di Education aden. 
  1. Institutionaliza e creacion di direct gekozen district-commissies, na unda den tur e 7? districto nan di Aruba cada 2 (of 4?) aña tin eleccion special pa asina e 5 pa 7 persona nan encarga pa sinta den e commission cu ta representa e districto y cu hunto cu e gobierno national ta traha pa yuda regula y facilita e bida nan (vivienda, trabao, education, transporte, naturalesa y siguridad) di e cuidadano nan den e districto nan. Parlamento y Gobierno ta esun nan cu ta keda traha ley y lands/gebiedsverorderingen., pero cu installation di e district-commissies cu lo tin kantoor den tur districto, cuidadano nan tin un caminda unda nan por bai cu un keho di cos nan cu a pasa of ta pasando den nan bario, idea nan cu nan tin pa drecha nan bario y hasta pa keho specifico ariba un functionamento di gobierno of trato di un ambtenaar y/of un otro instancia publico/priva. E district-commissies pesey lo mester tin bon contacto por ejempel cu e ombudsman, sociale zaken, azv y tur otro instancia nan cu lo por resolve e issue of yuda of guia e persona cu su problema. E budget di e district-commissies nan aki por wordo gelinked por ejemplo na un percentaje di e opbrengst di BBO (of dibiaha cu e incorporation di BTW na Aruba, un percentage di e opbrengst di BTW). E persona cu haña mas voto pami automaticamente mester bira e voorzitter, pero despues e miembro nan eligi mes mester bai dicidi den nan mes ken ta bira e secretaria y penningmeester y ken (tur) lo ta e vice-voorzitter, vice-secretaria, vice-penningmeester (nan).

    5a. Regardando e hoogte di e percentaje di e budget di e district-commissies, ami ta kere cu por ejempel por cuminsa na 1% y bai te cu 5% di e BTW-inkomsten (tuma for di e resultado di e aña anterior) parti door di tur 7? district-commissies mester lo ta sufficiente pa baha e gasto nan di e gobierno national y mas directamente hisa e cohesion y calidad di bida den e bario nan. E bezoldiging y kostenvergoedingen (cu declaratie- en administratie-plicht) tambe mester wordo mara den ley, pero mi ta kere cu con e budget mester wordo parti mester wordo laga na e prerogativa di e district-commissies mes. E idea pakiko asina ta pasobra mester preveni cu e district-commissies crea rivalidad entre otro, pasobra ta juist collaboration entre district-commissies mester wordo stimula. Asina como un ejempel bo lo haña cu varios (of unanimamente tur) district-commissies lo por pon’e placa for di nan budget hunto pa por realisa cierto projecto di education of transporte cu lo beneficia nan districto nan, pero tambe lo zorg cu e gobierno national y/of sector priva lo tin cu draag bij cu menos placa pa asina por logra sera e begroting pa realisa un projecto.

    5b. Si den 90 dia despues cu nan a wordo eligi, e district-commissieleden no por bin na un acuerdo unanimamente ariba e meerjarenplan pa e aña nan cu nan a wordo eligi pa sinta, si at least 2/3 di e district-commissies ta pro un gezamenlijke concept budget y meerjarenplan, e resto di e district-commissies mester dicidi si nan ta re-evalua nan opinion, of lo mester bin un election special den nan districto cu mester tuma lugar den 4 siman despues di nan decision pa eligi district-commissieleden cu ta apoya e concept budget y meerjarenplan, of e mesun district-commissieleden ta wordo eligi y nan lo tin un otro 4 siman pa convence e otro nan ariba e cambio nan cu nan kier. Despues di e ultimo 4 siman nan aki, si ainda no por tin un decision unanimamente lo mester bin election di nobo pa eligi tur district-commissies atrobe, y asina e district-commissieleden nobo nan mester cuminsa e proceso di nobo pa bin cu un budget y meerjarenplan. Tanten cu no tin un acuerdo, tur lopende zaken cu e district-commissies anterior a cuminsa ta sigi cana y e empleado nan ja den dienst cu ta encarga di e officina nan y e servicio den e districto nan lo keda wordo paga, pero tampoco lo mag di tuma eventualmente empleado nobo of hasi gasto nan extra cu no a wordo pon’i den e budget vigente, sin cu tin un acuerdo nobo entre e district-commissies. Tur e reunion di e district-commissies, esun nan semanal of esun nan special, ta wordo graba y ta openbaar pa publico, pues hasta prensa por ta presente pa transmiti e reunion nan.

    5c. Asina pues por ejempel mantencion di caminda nan lo por wordo regla via e district-commissies y sector priva mes, pero projecto nan grandi bijvoorbeeld pa mas lugar pa bais core of pa crea caminda nobo e district-commissies lo mester traha tambe cu e institution nan gobernamental y eventualmente gobierno mes si tin mester di (mas) ayudo financiero of si mester di gobierno pa traha cu parlamento pa eventualmente wak si por bin cu ley nobo of cambia ley vigente. No necesariamente Oranjestad of e districto cu mas habitante mester haña mas placa tur aña, e budget mester wordo reparti a base di e necesidad di e districto nan y den e volgorde di prioridad di ayudo cu e district-commissieleden bin na acuerdo cu otro. Cu esaki transparencia ta crucial y e district-commissies no ta obliga pa caba nan budget tur aña, como cu nan por hasi reservation como meerjaren planning pa asina por realisa projecto nan asina tambe, pero tur cen cu wordo gasta mester wordo raporta y justifica.
  1. Kita pues BBO y pon’e un sistema fiscal di BTW na Aruba. Personalmente, ami lo pon’e cu tur berdura y fruta (fresco) y remedi nan via dokter/AZV ta btw-vrij. Pero por ejempel, tur otro producto/cuminda nan cu ta 100% plant-based, remedi nan cu ta wordo bendi “over de toonbank”, producto of servicio nan di personal care, transportation cu bus, autobus y taxi, awa (di WEB),  electricidad (via Elmar), tur lo cai bou di e lage tarief. Y por ejempel, carni y tur producto of cuminda non-vegan, gasoline, gas, paña, droga (incl. alcohol, cannabis, caffeina, nicotina, snacks y drinks cu extra sucu (zoet of hartig/zout, incl. bebida nan cu extra sucu añadi, hasta sucu artificial), muebles y home appliances, joyeria, estadia y recreation, tur ta producto of servicio nan cu lo cai bou di e hoge BTW-tarief. E ora por ejempel cu estadia nan, cuidadano nan cu ta host por ejempel via AirBnB tambe lo mester di un BTW-nummer y mester hasi aangifte tur kwartaal. Pero muebles y otro producto nan cu ta wordo bend’i entre cuidadano nan second hand pero no commercialmente ta btw-vrij. Uiteindelijk, kiko tur y cuanto e laag y hoog BTW-tarief nan lo bira lo mester wordo determina despues di un fiscale onderzoek y cu input di e instancia nan concerni. Locual tambe mester wordo dicidi ta ken tur (hende of instancia) cu un btw-nummer por pidi BTW-teruggaaf y pa cual producto y/of servicio nan.

    6a. E punto aki mi toch ta inclui den e blog aki pasobra aunke cu e uiteindelijke laag/hoog tarief nan mester wordo uitgezocht prome, e lo surprise mi si al final un parlamento bai na acuerdo cu un gobierno pa cuminsa cu un hoog-btw tarief cu ta mas halto cu aki na Hulanda. Pero, mirando e situacion financiero di pais Aruba, e no lo surprise mi tampoco si e tin cu cuminsa banda di esun di Hulanda, por ejempel na 18% y stapsgewijs si yega na un percentaje mas halto cu aki nan, pero aki awor ami no ta wak dikon e lo mester ta mas cu 3% di unda Hulanda tin’e. Un gobierno sabi lo usa e extra inkomen/cash flow cu e systema fiscal di BTW lo genera pa Aruba pa no solamente baha e debe di Aruba den stap nan at least te bou di 49% prome cu inverti placa publico atrobe den projecto nan grandi infrastructural, cu e exception cu infrastructuralmente gobierno por usa parti di e extra inkomen/cash flow pa inverti den projecto nan grandi di infrastructura nan cu lo tin mester pa realisa punto #7, 9 y 11.
  2. Enves cu 1/5 deel di Aruba ta un parke national mester hasi 2/3 di Aruba un parke national. Den e parke national nobo aki parlamento tin cu pon’e tambe den ley qua parti nan den e parke national ta destina pa convivencia entre hende cu naturalesa, na unda pues por tin cas y/of negoshi den e area ey, pero na unda e edificio nan tin cu wordo traha of mester wordo renoba pa por adheri na e standard nan di sustenibilidad di mas halto. Un paar ejemplo di e standard di sustenibilidad lo ta;

    7a. cu edificio nan no mag di tin un cura cu ta corta full connection di e tereno (priva) cu e naturalesa publico endemico.  

    7b. tur edificio mester tin un systema interno cu ta recycla awa sea pa consumo humano of pa mata den nan tereno (priva) y systema nan cu por captura y retene awacero.

    7c. tur edificio mester por opera pa at least >51% di e tempo riba energia cu e mes ta genera, y edificio nan cu ta opera 100% of the grid (cu energia y gas) ta haña belastingvoordelen. Gobierno mester bin cu subsidie potten pa yuda hende nan, te cu un limiet di totale jaarlijkse (partner)inkomen, logra inverti pa hasi nan cas/edificio 100% of the grid, y pa e hende nan cu ta surpasa e jaarlijkse inkomensgrens, gobierno lo mester crea un potje unda cuidadano/organization nan por fia te un bepaalde suma pa hasi nan cas/edificio 100% of the grid di energia y gas.

    7d. tur edificio mester tin varios espacio na unda e naturalesa endemico tambe por crea nan mesun hogar.

    7e. cada tereno mester tin at least 3 differente sorto di mata di fruta endemico per X amount di m2. Santa Rosa lo haña e tarea pa realisa esaki y tambe despues e responsabilidad pa enforsa cumplimento di e ley. 

    7f. si por ejempel mas cu 90% di e desperdicio di e consumption di e cas of edificio ta wordo re-usa of recycla lo duna derecho ariba ontheffing completo ariba e jaarlijkse afval-en reinigingsheffing cu cada cas/edificio tin cu paga. Ora e percentaje di re-usamento y recyclaje ta mas cu 51% pero menos cu 75% lo por duna derecho ariba 25% descuento ariba e heffing y entre 76% y 89% lo por duna un descuento di 50% riba e heffing. Esaki pues ta un punto na unda Viisiit.® lo cuminsa yuda consumidor nan y organization nan, pero e ta un servicio cu lo beneficia gobierno nan directamente tambe. 
  1. E 7? districto nan pa ley mester tin at least un cierto percentaje di parke national mara den ley, por ejempel: Oranjestad 25%, San Nicolas 95%, Noord 75%, Arikok 100%, Savaneta 50%, Paradera 50% y Santa Cruz 75%.
  1. E parti nan di Aruba cu no ta cai den e parke national, tur edificio nan den e area ey mester wordo connecta na un systema di riolering national. E systema di riolering aki no ta solamente pa recollecta e desperdicio humano di e cuidadano nan pero tambe pa por captura y retene awacero mihor na Aruba na beneficio tambe di flora y fauna den temporada di secura. 
  1. Den e parti nan tambe cu no ta cai den e parke national so mag di tin hoog bouw (cu edificio nan di mas cu 3 piso, excluyendo eventualmente e piso di kelder y zolder.
  1. Den e parti nan cu ta cai den e parke national, incluyendo e area nan destina pa convivencia humano cu naturalesa, tur caminda auto mag di core maximum 30 km/uur y tur caminda mester bira “auto-te-gast”-wegen, na unda bicicleta tin voorrang ariba vehiculo nan motoriza. Tambe lo bai experimenta cu betegeling di caminda nan na Aruba enves di asfalta nan pa asina regula e temperatura mihor y vooral den merdia baha e temperatura den e bario nan, pero tambe zorg pa mihor circulation y recollection natural di awa cu lo beneficia e flora y fauna di Aruba.
  1. Den e parti nan cu ta cai den e parke national, incluyendo e area nan destina pa convivencia humano cu naturalesa, no mag di tira klapchi y no por haña vergunning pa hasi esaki tampoco.
  1. Mester inverti den recurso nan y technologia nan moderno pa asina polis, douane y coast guards por enforsa nos ley nan y por proteja e communicad optimalmente.
  1. Persona nan cu no tin e nationalidad Hulandes cu ta kedando illegal na Aruba y door di un juez wordo encarcera pa un crimen cometi, lo bira persona non-grata y despues cu nan sinta nan castigo lo wordo expulsa y nunca mas nan mag di drenta Aruba mas.
  1. Boa nan ta cabando cu Aruba su fauna, pesey e serpiente boa (y python) mester wordo categoriza como especie nan non-grata na Aruba y tur cuidadano cu kier tin nan como mascota mester di un vergunning y pa tin e bestia nan ey illegal den cas e straf mester ta boet halto te cu prison. Tur pet owners di e serpiente nan ey lo tin un directe meldplicht si dentro di 1 ora nan no por haña nan serpiente (nan). 

    15a. tur cuidadano tin meldplicht ora nan mira un boa (den nan vicendario) y lo tin un recompensa di (por ejempel) fls. 50 si nan captura e boa nan mes y fls. 25 si nan melding resulta den e captura di un boa.

    15b. partido nan commercial cu por ejemplo kier paga mas placa pa recoje of cumpra boa (bibo of morto) pa nan farms of pa e export directo di e carni/cuero, lo por haña vergunning pa commercializa boa farms na Aruba si nan por presenta un businessplan credible.
  2. Pidi pa un parlementaire enquete ariba e projecto nan infrastructural cu a duna Aruba un debe di billiones di florin pa asina evalua con e projecto nan a wordo otorga na e project ontwikkelaars priva nan y evalua si no tabata tin otro manera pa realisa mesun vision pero cu (mucho) menos gasto. Tambe hasi un evaluacion fisico di con e projecto nan a wordo realisa, pa asina por conclui tambe si tur trabou di berdad a wordo hasi manera palabra den contract y no tin e caso cu por ejempel tin caminda of rotondo a wordo traha mas chikito y small pa asina spaar materiële kosten pero cobrando full e bedrag di e contract.
  3. Mi a aludi na esaki caba den punto #6, pero pa tur claridad, naturalmente cannabis lo mester wordo legalisa y regula mescos cu alcohol. Como cu alcohol ta un substancia cu ta causa mas daño na salud di un hende y na communidad en general, y tambe cannabis tin mas beneficio pa salud di un hende y pa communidad compara cu alcohol, vooral ora e wordo consumi no huma. Pa regulasion di e (otro) hard drugs nan lo adopta e systema cu Portugal ta usa pero adapta pa e communidad di Aruba. 

Finalmente, aunke cu tin mas idea nan cu lo por wordo introduci na Aruba cu por yuda hiba e pueblo di Aruba bai ainda mas dilanti, implementado e punto nan den e blog aki cu mi a duna como ejempel, mi ta sigur cu e impacto lo ta asina profundo y positivo cu e lo pon’e Aruba bira un di e prome isla nan na mundo unda cu tur e cuidadano nan ta wordo positivamente affecta y ta wordo beneficia door di eco-turismo y export sustenibel. Y beneficia no solamente financieramente pero sigur tambe via nan bienestar y salud. 

Y si, pa entre otro Hulanda y EU mi a pensa riba punto nan cu ami lo implementa cu mi ta kere lo yuda e communidad aki nan tambe, pero aki nan enves di duna nan gratis asina publicamente mi lo tuma un ruta mas largo y sera partnerships entre e instancia nan concerni y Tiiendemanns Groep (TDG) pa asina mas directamente zorg cu e cos nan por wordo realisa y pa asina tambe tur e stakeholders di TDG por beneficia mas directamente di e progreso.

✌️❤️✨

Leave a Comment

Your email address will not be published. Required fields are marked *